Język to żywa tkanka – wciąż się zmienia, ewoluuje. Z każdą kolejną dekadą powstają nowe słowa i związki frazeologiczne, a stare i niepotrzebne odchodzą w zapomnienie. Tak też się stało z terminologią dotyczącą kapeluszy męskich oraz kapeluszniczego rzemiosła – przez 30 lat komunizmu i pierwsze dekady nowego ustroju, eleganckie nakrycia głowy niemal całkowicie zniknęły z ulic i w konsekwencji z języka polskiego. Dopiero w ostatnich latach zainteresowanie kapeluszami zaczęło narastać a wraz z nim potrzeba werbalnego wyrażenia swoich spostrzeżeń oraz wymiany myśli. Poniższy wpis chciałbym poświęcić prawidłowemu nazewnictwu, niezbędnemu do opisywania tej dziedziny mody męskiej.
Budowa kapelusza
1. Rondo
2. Korona – wraz z rondem zasadnicza cześć kapelusza; obecnie bardzo często nazywana „główką” – uważam, że określenie z angielskiego „the crown” brzmi o wiele dostojniej.
3. Szczypta – to przestrzeń pomiędzy zagłębieniami w koronie, za którą chwyta się kapelusz przy zakładaniu i zdejmowaniu. Wgniecenia powstałe przez chwytanie kapelusza za szczyptę nazywa się oczodołami.
4. Zdobina – element dekoracyjny wykonany najczęściej z taśmy rypsowej albo jedwabnej. W kapeluszach westernowych bardzo często stosuje się też skórzane paski i rzemienie.
5. Upięcie – kształt po lewej stronie zdobiny, przeważnie w formie kokardy. Po tym elemencie najłatwiej, na pierwszy rzut oka rozpoznać jakość wykonania oraz rzemieślniczy kunszt.
6. Muszka – dawniej mała kokardka wszywana w potnik pomagała odróżnić przód od tyłu kapelusza. Dziś muszki umieszcza się dla ozdoby i przez wzgląd na tradycję.
7. Wypodszewkowanie – satynowe wypełnienie korony to również pole do popisu dla producentów i rzemieślników – ma za zadanie wyłącznie cieszyć oko właściciela.
8. Potnik – ten element odpowiada nie tylko za komfort użytkowania, ale także za długoterminową stabilność kształtu kapelusza oraz ochronę kapliny przed potem – powinien być wykonany ze skóry.
Na powyższym przykładzie zabrakło jeszcze jednego elementu, który we współczesnych kapeluszach pojawia się stosunkowo rzadko.
Guziczek na elastycznym sznurku w okolicy upięcia to tzw. lapel cord lub wind cord – tradycyjna metoda zabezpieczająca przed porwaniem kapelusza przez wiatr. Pętelkę ściąga się z korony a guzik wpina do butonierki (więcej informacji tutaj).
Dość popularną alternatywą dla standardowych kokard była geometryczna forma o wdzięcznej nazwie „rekinie skrzela”.
Wykończenie krawędzi ronda
Overwelt edge – krawędź zaszywana
Raw edge – krawędź surowa
Bound edge- krawędź lamówkowana
Cavanagh edge – historyczne już rozwiązanie opracowane przez Johna Cavanagha (więcej informacji tutaj). Ręcznie formowana krawędź bezszwowa. To Himalaje kapeluszniczego rzemiosła. Żaden producent nie oferuje tej opcji od ponad 30 lat.
Kształty koron
Open Crown – korona otwarta – forma wyjściowa do formowania pozostałych kształtów.
Center Dent – najprostsza forma powstała przez chwytanie kapelusza za koronę.
Diamond – polega na uformowaniu szczytu korony w geometryczny kształt, o kanciastych krawędziach.
Teardrop – łezka, bardziej dopracowana forma o łagodnych liniach.
Cattleman – obecnie ten styl kojarzy się przede wszystkim z kapeluszami westernowymi.
Telescope – cylindryczny kształt na stałe zapisał się w kulturze jako znak rozpoznawczy jazzmanów – pork pie hat (więcej informacji tutaj).
Należy pamiętać, że powyższe formy to luźne wytyczne i istnieje cała masa pośrednich, bliżej niesprecyzowanych kształtów. W latach 30′ popularne stały się kapelusze do formowania na sucho – stosowano bardzo lekkie i cienkie filce, a koronę delikatnie nasączano szelakiem na etapie produkcji, aby kapelusz pozwalał się trwale uformować bez użycia pary. Ta technologia zaowocowała nonszalanckimi formami, które w języku angielskim nazywa się „kurza łapka” – ten prosty, niezobowiązujący, organiczny styl dominuje na fotografiach z połowy XX wieku.
***
***
***
***
***
***
***
Podsumowanie
Choć w języku polskim nie brakuje makaronizmów, przeważnie znajdujemy kreatywne i poetyckie sposoby, aby ich unikać. W związku z tym zachęcam Was do dzielenia się sugestiami i pomysłami na zastąpienie anglojęzycznych terminów polskimi odpowiednikami.
